NUŻENIEC- DEMODEX

BADANIE W KIERUNKU NUŻEŃCA – dr n.med. Monika Udziela, dr Mariusz Rowiński

Nużeniec, łac. Demodex przedstawiciel rodziny nużeńcowatych (łac. Demodecidae)
należącej do podgromady roztoczy, od niedawna stanowi obiekt rosnącego zainteresowania
wśród lekarzy. Wiedza i informacje, które napływają w ostatnim czasie pokazują, że te
mikroskopijnych rozmiarów roztocza powinny być brane po uwagę u osób z dolegliwościami
okulistycznymi lub/ i dermatologicznymi.
Nużeńcowate są pasożytami zewnętrznymi, spośród których dwa gatunki pasożytują na
człowieku: Demodex folliculorum oraz Demodex brevis. Obydwa bytują w mieszkach
włosowych i gruczołach łojowych skóry twarzy, gdzie odżywiają się lipidami i wydzieliną
łojową. Najliczniej zlokalizowane są w okolicach nosa, dookoła oczu, na czole i brodzie
czasami mogą także pasożytować na innych częściach ciała np. skórze dłoni i stóp.
Okuliści coraz częściej zwracają uwagę na możliwość występowania nużeńca u pacjentów
z przewlekłym zapaleniem brzegów powiek, natomiast dermatolodzy mogą podejrzewać, że
jest on czynnikiem sprawczym trądzika różowatego. Schorzenia te często sobie towarzyszą,
co łatwo wytłumaczyć, gdy za obydwa odpowiada ten sam patogen.

Częstość zarażenia nużeńcem rośnie wraz z wiekiem, co ma prawdopodobnie związek ze
zmniejszeniem odporności u osób starszych. U dzieci występuje bardzo rzadko i głównie
dotyczy dzieci z zaburzeniami odporności.

Do zarażenia roztoczami z rodzaju Demodex dochodzi drogą kontaktową oraz
prawdopodobnie za pośrednictwem kurzu, w którym mogą znajdować się jaja. Nie można
zarazić się od zwierząt, ponieważ nużeniec jest gatunkowo swoisty.

Obraz kliniczny

Stan chorobowy spowodowany obecnością nużeńca nazywa się nużycą lub demodekozą.
Za objawy demodekozy powiek odpowiadają następujące procesy: zaczopowanie
torebek włosowych i kanalików wyprowadzających z gruczołów łojowych, odczynowa
hiperkeratynizacja i hiperplazja nabłonka, mechaniczne przenoszenie bakterii i/lub grzybów
(wtórne zakażenie bakteryjne/grzybicze), reakcja zapalna żywiciela na obecność chityny,
pobudzenie reakcji immunologicznych pod wpływem obecności roztoczy i ich wydalin.
Często schorzenie jest błędnie diagnozowane jako zapalenie alergiczne lub infekcja
bakteryjna czy grzybicza.
Demodex, bytujący w mieszkach włosowych rzęs, powoduje uporczywe, przewlekłe
zapalenie brzegów powiek (blepharitis) a czasem także spojówek (blepharoconjunctivitis).
Poruszające się w torebce włosowej nużeńce drażnią mechanicznie brodawkę i cebulkę
włosową, a ich produkty metaboliczne powodują drażnienie chemiczne i rozdęcie brodawki.
W efekcie tego w obrazie klinicznym zapalenia brzegów powiek są widoczne rozszerzone
naczynia krwionośne skóry powiek i naczynka oplatające torebki włosowe. W miarę wzrostu
pasożyta w mieszku, może dojść do przemieszczenia podstawy rzęsy i zmiany kierunku jej
wzrostu. Jednym z częstych objawów zakażenia nużeńcem jest nadmierne wypadanie rzęs.

Niekiedy zmiany wywołane przez nużeńce mogą przebiegać bez wyraźnych cech
patologicznych. U części pacjentów objawy są często mało charakterystyczne i
niespecyficzne. Pacjenci skarżą się przede wszystkim na uporczywe swędzenie, pieczenie powiek oraz ich zaczerwienienie.

Często demodekoza jest błędnie diagnozowana jako zapalenie alergiczne lub infekcja
bakteryjna czy grzybicza. Dopiero brak poprawy po długotrwałym leczeniu w/w schorzeń
skłania do rozważenia innej przyczyny przewlekłego zapalenia brzegów powiek, nierzadko z
powikłaniami powierzchni oka.

Stwierdzenie obecności nużeńca nie jest trudne ani inwazyjne. W tym celu pobiera
się od pacjenta kilka rzęs, które często bardzo łatwo wychodzą. Rzęsy zabezpiecza się
w sporządzonym odpowiednio preparacie, który jest następnie dokładnie badany pod
mikroskopem.

Decyzję o sposobie leczenia podejmuje lekarz okulista w oparciu o wynik badania
parazytologicznego oraz obraz kliniczny.
Czas terapii wynosi kilka miesięcy (minimum 2 miesiące) i wymaga systematyczności i
dobrej współpracy pacjent-lekarz. Ocena skuteczności leczenia oraz możliwość nawrotu
choroby wymagają kontrolnych badań parazytologicznych.